CERN'de ilk çarpışmalar gerçekleşti
Peki bu ne anlama geliyor? Bundan sonra ne olacak? Selin Kunt Tütüncü CERN'de görevli bilim adamı Kerem Cankoçak ile görüştü
Selin Kunt
Yüzyılın deneyinde ilk çarpışmalar gerçekleşmeye başladı, CER'deki herkes çok mutlu.
Peki bu ne anlama geliyor? Çarpışma gerçekleştiyse, neden etkileri felaket senaryoları yazanların iddia edildiği şekilde hissedilmedi? Bundan sonra ne olacak?
Tüm bu sorulara cevap bulmak için daha önce de bizimle kıymetli bilgilerini paylaşan CERN'de görevli Türk bilim adamı Kerem Cankoçak ile hemen temasa geçtim.
İşte CERN'deki deneyde son durum ve bundan sonraki adımlar:
S.K. CERN'den gelen haberler heyecan yarattı; bilmiyorum Cenevre'den buradaki haberleri takip edebildiniz mi?
K.C. Ajansların bu sefer doğru kelimeler kullanmasına sevindim. Herhalde CERN'deki basın açıklamasının da bunda etkisi olmuştur. En azından doğru çevirmişler. Ama bazı gazetelerde "CERN'de patlama oldu" diye yazıyor :-) Oysa olan şey iki protonun kafa kafaya çarpışması... Ve bu çarpışma bir saniyede 40 milyon kere tekrarlanıyor....
S.K. İlk çarpışmanın Hadron'un çalıştırılmasından böyle kısa bir süre sonra meydana gelmesini bekliyor muydunuz? Sürpriz mi oldu?
K.C. Hayır sürpriz olmadı, planlar böyleydi zaten. Gecen seneki küçük ariza sürpriz
olmuştu o anlamda.
S.K. Çarpışma beklediğiniz gibi mi gerçekleşti? Farklı veya beklenmeyen bir durum gözlendi mi? Sonuçta, her şey teoride belli idi ama bunun gerçekte olduğunu görmek çok farklı.
K.C. Hem evet hem hayır. Çarpışmalar beklediğimiz gibi. Ama zaten protonları çarpıştırma amacımız da bilmediğimiz şeyleri öğrenmek. Yani her şeyi biliyor olsaydık protonları çarpıştırmaya gerek kalmazdı. Burada “Çarpışma” terimini biraz açmak gerekir. Aslında söz konusu olan “çarpışma” değil "çarpışmalar". Saniyede 40 milyon kere tekrarlanacak olan bu çarpışmalardan yeni parçacıklar üretiliyor. Enerjinin maddeye dönüşmesi ilkesi (Einstein’ın E=mc^2 formülünü hatırlayın). Hızlandırıcı 10 saat çalıştığında 10x60x60X40 milyon adet çarpışma gerçekleşmiş oluyor. Bu kadar çok sayıda çarpışma elde etmemizin nedeni ise, ender görünen olayları ve parçacıkları saptamak. Bu parçacıklar bazı fizik modellerinde öngörülüyor ama gerçek hayatta henüz saptanamadı. Dolayısıyla sorunuza geri dönersek, çarpışma beklediğimiz gibi başladı. Ama farklı ve beklenmedik bir durum elde etmemiz çok zaman alacak. Bu çarpışmaları yıllarca yineledikten sonra umarım "farklı ve beklenmedik bir durum" elde edeceğiz. Zaten bütün amaç da bu.
S.K. Bundan sonraki adım nedir?
K.C. Bir önceki yanıtımda da belirttiğim gibi, bundan sonraki amaç bu çarpışmaları yıllarca devam ettirmek. Bu arada da protonların enerjilerini ve sayılarını yükseltmek. Hedeflenen enerji, protonların 7000 Milyar elektron volt enerjisine çıkmaları. Su anda bu enerji 450 milyar elektron voltda. Eğer her bir proton 7000 Milyar elektron volt enerjide kafa kafaya çarpışırsa, elde edilen enerji yoğunluğu evrenin başlangıç koşullarına yakin olacak ve ilk evrendeki fiziksel atmosferi yakalamış olacağız. Bu asamaya en erken 2 yıl sonra geçmeyi planlıyoruz. Su anda hem protonların enerjileri çok düşük, hem de çarpışan protonların sayısı çok düşük.
S.K. Hadron Çarpıştırıcısı ne kadar süre ile aktif kalacak? Net bulgular için kaç tane çarpışma gerçekleşmesi gerekiyor?
K.C. Büyük Hadron çarpıştırıcısı (Large Hadron Collider- LHC) en az 20 yıl, belki de daha fazla çalışacak. Net bulgular için, eğer şanslıysak, 2 yıl x 365 gün x24 saat x 60x 60 x 40 milyon çarpışma gerekiyor... Ama 5 yıldan önce çok kesin sonuçlara ulaşmak zor görünüyor.
S.K. Bunların dışında sizin belirtmek istediğiniz şeyler var mı?
K.C. Basında patlama diye tabir edilen şey aslında protonların çarpışması. Ortaya çıkan enerji de bir sivrisineğin kanat çırpması kadar. Protonlar atom çekirdeğindeki parçacıklar. Bunlar o kadar küçük ki, neredeyse maddenin temel yapıtaşları sayılabilir. Ancak çok hızlı bir şekilde hareket ettirildiklerinden enerjileri boylarına göre çok yüksek oluyor ve böylece elde edilen enerji yoğunluğu çok fazla oluyor. Bu yüzden de evrenin ilk başlangıcındaki, 13.5 milyar yıl önceki enerji yoğunluğu koşullarına yaklaşılmış olunuyor. Bilindiği gibi evrenin başlangıcının "Big Bang" yani Büyük Patlama ile başladığı varsayıldığı için, LHC deneylerine bu yüzden Büyük Patlama deneyi denmekte. Basında yanlış anlaşılan konu bu. Sanki CERN'de büyük bir patlama olacakmış zannediliyor. Oysa Büyük Patlama 13.5 milyar yıl önce oldu. Biz simdi o koşulları inceleyen bir deney yapıyoruz.
simdi o kosullari inceleyen bir deney yapiyoruz.
Habertürk